رفوگری فرش یا همان رفو کردن فرش هنر و مهارتی است که پس از هنر قالی‌بافی ایجاد شده است. عامل ایجاد آن نیز نیازی بوده است که در رابطه با ترمیم و اصلاح انواع آسیب‌دیدگی‌های فرش و قالی به وجود آمده است. طبیعی است که هر فرش و قالی ممکن است در معرض فساد و آسیب‌دیدگی قرار داشته و با گذشت زمان دچار آسیب‌ها و خرابی‌هایی شود. در نتیجه تا زمانی که استفاده از فرش و قالی در زندگی ما مطرح است. هنر و مهارت رفو کردن فرش نیز همچنان به حیات خود ادامه خواهد داد.
انواع آسیب‌های فرش
کهنگی فرش
هر فرش با هر کیفیتی، به‌مرور زمان دچار کاهش کیفیت می‌شود. همچنین عواملی مانند رطوبت، اصطکاک و… باعث آسیب‌هایی مانند پوسیدگی، رنگ‌پریدگی و دررفتن تاروپود فرش خواهند شد. تمام این عوامل گفته‌شده را می‌توان با رفوگری فرش رفع نمود.
حوادث
حوادثی مانند ریختن رنگ بر روی فرش، سوختگی، بیدزدگی، پاره شدن با اشیاء برنده باعث آسیب به فرش می‌شوند. خوشبختانه اکثر آسیب دیدگی‌های فرش بر اثر حوادث این چنینی قابل ترمیم و رفوگری هستند.
اهمیت هنر رفوگری
اهمیت هنر ارزشمند رفوگری زمانی بیشتر مشخص می‌شود که فرش گران‌قیمتی بر اثر عواملی همچون پوسیدگی، رطوبت، بیدزدگی، آتش‌سوزی و غیره آسیب ببیند. در چنین شرایطی به‌خوبی در می‌یابیم که چگونه می‌توان از طریق مهارت رفوگری فرش آسیب‌هایی را که فرش به علل گوناگون متحمل گردیده است برطرف نمود. از آن‌جایی که جایگزین‌کردن یک فرش آسیب‌دیده با فرشی نو هزینه زیادی را بر دوش خانواده‌ها بر جا می‌گذارد، در این شرایط تعویض فرش آسیب‌دیده با یک فرش نو کار مقرون به صرفه‌ای نخواهد بود. از این رو برای این که بتوان در هزینه‌ها صرفه‌جویی کرد می‌توان از روش‌های گوناگونی در رابطه با رفوگری فرش به‌منظور ترمیم و اصلاح بخش‌های آسیب‌دیده آن استفاده نمود.
لازم است بدانید که رفوگری فرش از خود فرش بافی سخت‌تر است. چرا که فرد باید ابتدا روی فرش و بعد پشت فرش را دقیق بررسی کند. برای این کار لازم است تاروپود و چله فرش به‌خوبی بررسی شود.
باید به‌طور دقیق متوجه شد که کجای فرش دچار آسیب‌دیدگی شده است. ممکن است آسیب‌دیدگی به دلیل سن و قدمت فرش دستباف رخ‌داده باشد و یا اینکه عواملی مانند رطوبت، بیدزدگی، پارگی ناشی از کهنگی زیاد فرش، پوسیدگی و غیره باعث آسیب به فرش شده باشد. اگر این آسیب‌ها زودتر تشخیص داده شود می‌توان سریع جلوی پیشرفت آن را گرفت و اقدام به رفوی فرش نمود.
ابزار و وسایل رفوگری
در این حرفه وسایل و ابزاری که مورد استفاده قرار می گیرد، تقریباً همان نتیجه وسایل بافت قالی را به ما می دهد، و رفوگر با استفاده از این وسایل فرش را مرمت و احیا می کند.تعدادی از پرکاربردترین آن‌ها عبارتند از:
- شانه
- قلاب
- چاقوی بافت
- قاشین
- سوزن
- کیله برس قالی
- و….
آماده سازی فرش جهت انجام رفوگری
- ابتدا فرش كاملا غبارگيری شود.
- فرش بر روی سطح صافی کاملا باز شده تا تمامی ایرادها قابل مشاهده باشند.
- اگر آسیب در اثر مواد شيميايی مانند مواد اسيدی يا قليايی ايجاده شده، باید در ابتدا فرش شسته شود.
مراحل رفوگری
مرحله اول این هنر شیرازه دوزی است که در این مرحله استاد کار متناسب با نخ استفاده شده در فرش نخی را انتخاب کرده و سپس اقدام به ترمیم قسمت‌های آسیب دیده خواهد کرد. در صورتی که از نخ متناسب و همرنگ استفاده نشود رفوگری همانند وصله به چشم می‌آید که ممکن است حتی از خود آسیب و پارگی اولیه هم زشت‌تر به نظر برسد.
در مرحله دوم استادکار چله‌های اول و آخر فرش را ترمیم می‌کند. این مرحله در بین رفوگران به عنوان مرحله پل سازی شناخته می‌شود. مرحله بعدی گلیم بافی است که در این مرحله گلیم فرش باید مطابق با اول و آخر فرش بافته شود. مرحله چهارم کار که بیدخوردگی نام دارد به رفوی پشت و روی فرش می‌پردازد.
اگر در یک طرف فرش پارگی ایجاد شود و یا آسیبی ببیند، رفوگر باید فرش را از روی نقشه سالم فرش ترمیم کند. برای همین است که رفوگری و فرش بافی را مکمل هم می‌دانند چون رفوگر باید کاملا نقشه خوانی فرش آشنایی داشته باشد تا بتواند بهتر کار خودش را انجام دهد. همچنین رفوگر باید با اصول رنگرزی آشنایی داشته باشد تا در صورت مغایرت رنگ‌هایی که برای ترمیم فرش استفاده می‌کند بتواند از رنگ‌های محلول و آماده استفاده کند.
